bilisim-bilim - Tasarım İlkemiz

AMAÇ

Bu faaliyette verilecek bilgiler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında temel
geometrik formlardan yeni formlar üreterek bu formları yüzey üzerine kompozisyon öğeleri
ve ilkelerine uygun düzenleyebileceksiniz

ARAŞTIRMA

Çevrenizde gözlem yaparak form ya da biçimleri inceleyiniz. Köşeli ve yuvarlak
hatlardan oluşmuş doğal ve yapay objelerden örnekler getiriniz ve bunları
arkadaşlarınızla tartışınız.

FORM ÇAĞRIŞIMLARI VE KOMPOZİSYON

Tanımlar

Kompozisyon Tanımı ve Önemi

Parçaların amaca uygun olarak, çevresi ve kendi içinde uyumlu, dengeli, göze hoş
gelecek, estetik bir şekilde planlanması ve uygulanmasıdır.

Kompozisyon bütün plastik sanat dallarında en önemli öğelerden biridir. Göz ister
resim, ister heykel, ister mimari yapı olsun bir sanat eserini algılarken anlamlı bir bütünü
kavrar ki ancak o zaman biz o sanat eserinden haz alırız. Bütünü meydana getiren parçaların
düzenlenmesinde uyum ve denge yoksa, o bütünü kavramada zorluk çekeriz. Söz gelişi
resimde, açık koyu değerlerin çizgiler ile yüzeylerin dengeli ve uyumlu olarak bir araya
getirilmesiyle anlamlı bütüne ulaşılır.

Kompozisyonu oluştururken, konuya uygun olarak malzemeyi de dikkate alarak bir
düşünceyi, bir hareketi gerçekleştirmek için önce zihinde hazırlanması ve oluşturulması
gerekir. Zihinde oluşturulan tasarım kâğıt üzerinde çeşitli eskiz çalışmaları ve araştırmalar
ile kişisel yaratıcılık da ilave edilerek tasarıma dönüştürülür. Tasarım kavramının temeli
yaratıcılıktır. Var olan kalıpların ve alışkanlıkların dışına çıkmak, bilinmeyenlere doğru adım
atmak, empoze edilmiş düşünce çizgisini kırmak, yeni bir düşünce çizgisi ortaya koymak ve
değişik çözüm önerileri getirmek yaratıcılığın temelidir.

Form

Dar anlamı ile form, bir yüzeyin sınırlanarak, ötekisinden ayrılmasıdır. Diğer bir
tanımı ise bir bütünün karakteristik tüm özelliklerini taşıyan genel görünüş formdur. Doğada
var olan her cismin ve varlığın geometrik bir formu vardır. Geometride, yüzeyler ve cisimler
iki zıt uç arasında dizilmiştir. Bu iki zıt uç da; üçgen ve dairedir. Tüm şekiller bu iki zıt uçlar
arasında uyumlu bir silsile takip eder.

İki Boyut

En ve boydan oluşmuş üçüncü boyutu olmayan elemanlara denir.

Kompozisyon Öğeleri

Kompozisyon birçok öğe ve ilkelerin bir arada kullanılması ile gerçekleşir. Kompozisyon
öğeleri; çizgi, yön, biçim, ölçü, aralık, doku, renk, değer, hareket, ışık-gölgedir. Bu öğeler,
kompozisyon ilkelerinden yararlanılarak bir düzenleme yapılırken dikkate alınması gereken
yeni kavramlarla karşılaşılmıştır.

Kompozisyonu düzenlemede önemli öğeler aşağıda verilmiştir;

Yön

Aralık

Ölçü

Hareket

Hacim

Biçim zemin ilişkisi

Yön

Çizgiler veya üç boyutlu cisimler konumları ile bir takım yönler gösterir. Yatay ve
dikey yönler arasında birçok ara konumda yön vardır. Yönleri birbirini kesen ve dik
durumda olan çizgi ve biçimler zıt ve aykırı sayılır. Birbirine yakın uygunluk ve paralelde
olanlar ise uygun durumda kabul edilir. Kompozisyon hazırlarken yönleri değiştirmek farklı
ve güzel görüntüler oluştururken aynı zamanda kompozisyona dinamizm ve hareket de
kazandırır.

Hareket

Hareket genellikle yöne bağlı olarak oluşur. Kompozisyonu oluşturan öğeler karşıtlık
düzeni içinde farklı hareket etkisi yaratabilir.

Ölçü

Ölçü ve oran, görsel sanatlarda çok kullanılan bir kavramdır. İnsan genel olarak her
şeyi kendisine göre ölçülendirir. Kendi değerinin ve ölçü bilincinin dışına taşan oranlar,
insanı rahatsız eder. Buna göre ölçü; iki büyüklük arasındaki birimsel ilişkidir diyebiliriz.
Tasarımda önemli olan biçimlerin amaca uygun olarak uyumlu ve dengeli ve estetik düzeni
ortaya koyabilmesidir. Küçük ölçüler, görsel algıda uzaklık etkisi yaratır. Büyük ölçüler ise
yakınlığı ifade eder.

Aralık

Tasarımda birbirine yakın aralıklar uygun, birbirinden uzak olanlar ise birbirleri
arasında kopukluğa neden olur ve birliktelik göstermez. Yan yana olan aralıklar tekrar
edilirse monotonluğu getirebilir. Bu sebeple form ve mekânlar arasında farklı büyüklükte
aralıklar kullanılması kompozisyona hareket ve dinamizm getirir.

Hacim

Biçimlerin ve mekânların anlatımının üçüncü boyut kazanmasıdır. Resimde açık- koyu
değerlerle hacim etkisi kazandırılır.

Zemin Biçim İlişkisi

Kompozisyonda biçimlerin yerleştirilmesi için bir zemin (yüzey: Üzerinde iki boyutlu
çalışmaya olanak veren her tür alandır.) gereklidir. Biçimlerin yüzey üzerine yakın aralıklı ve
aralıksız olarak düzenlemelerinde göz, biçimleri gruplayarak algılar. Göz, eksik biçimleri
tamamlama eğiliminde olduğundan biçimleri zemin üzerine yerleştirirken dikkat edilmelidir.
Koyu etkili zeminlerde açık renkte kullanılan biçimler boyutları küçükte olsalar daha ön
planda görünür.

Tasarı İlkeleri

Tekrar ilkesi

Uygunluk

Zıtlık

Koram

Egemenlik

Denge

Birlik

Tekrar İlkesi

Bir öğenin aynen ya da yakın değer olarak birden fazla kullanılması tekrarı meydana
getirir.

Tekrar ilkesi üç çeşittir.

Tam tekrar

Tekrar

Aralıklı tekrar

Tam tekrar

Cisim ya da biçimlerin ölçü, biçim, renk, değer ve dokularının tam anlamı ile aynı
olması ve bunların eşit aralıklarla aynı yönde kullanılmasıdır.

Tekrar

Cisim ya da biçimlerin ölçü, biçim, renk, değer ve dokularının tam anlamı ile aynı
olması fakat aralık ya da yönlerinin farklı kullanılmasıdır.

Aralıklı tekrar

Birden fazla motif, biçim ya da cisim belirli aralıklarla birbiri ardınca kullanıldığında
aralıklı tekrar oluşur.

Yasemin Ertosun, 15 Mart 2011

#1

Yasemin ErtosunAltın Üye

Uygunluk

İki ya da üç boyutlu cisimler arasında ortak veya yaklaşık benzerliklerin bulunmasına
uygunluk denir. Uygunluk biçim, ölçü, renk, değer, doku vb. yönlerden oluşur. Bunların biri
ya da birkaçı bir arada olabilir.

Uygunluk, cisimlerin fiziksel yapılarında olabileceği gibi onların karakterinde,
esinlendikleri anlamda ve hizmet beraberliklerinde de olabilir.

Uygunluk dört grupta toplanır.

Fiziksel uygunluk

Görünüşteki dış yapıdaki uygunluk: Tasarımı oluşturan öğelerin ölçü, biçim, değer,
doku, yön ve aralıkları bakımından birbirlerine benzemesi fiziksel uygunluğu oluşturur.

Hizmet uygunluğu

Verdiği hizmete göre uygunluk: Tasarımda aynı amaç için kullanılan formlar kendi
içlerinde bağlantılıdır. Biçim yönünden farklı olsalar da aynı hizmet için birleştiklerinden
uygundur. Örneğin; sabunluk, diş fırçası kabı gibi.

Biçim uygunluğu

Sahip olduğu biçime göre uygunluk: Bazı formlar birbirleri ile ilgileri olmadıkları
halde, biçim yönünden benzerlik gösterebilirler

Üslup uygunluğu

Sahip olduklara üsluplara göre uygunluk: Tasarımda öğeler arasındaki yakınlık ve
birlik, parça bütün arasındaki uygunluk üslup uygunluğu ile sağlanır. Örneğin; tasarımda
geometrik formların hakimiyeti sağlanmışsa bu forma uymayan formun kullanılması
düzenlemeyi bozar.

Zıtlık

Cisimler arasındaki herhangi bir bakımdan ortak ya da yakın nitelikler olmadığı
taktirde bunlar arsında ilgi kurmak güçleşir. Her biri diğerine yabancı ve ilgisiz kalır.
Böylece cisimler arasında bir birlik kurulmayınca uyuşmazlık ve kargaşalık göze çarpar.

Sanat açısından değerli görülen her yapıtta kuşkusuz çok iyi çözümlenmiş kontrast bir
denge vardır. Bir şeyin değerlendirilmesinde karşıtlıklar daima ön plandadır. Zıtlıkta denge
kurulması birçok şeyi çözümleyecektir. Zıtlık; biçim, renk, doku, değer, ölçü, yön, aralık vb.
bakımlardan olabilir.

Koram (Hiyerarşi)

İki zıt ucu uygun kademelerde birbirine bağlayan köprüye koram denir. İki uç arasında
bir düzen dâhilinde geçiş sağlayan bu düzenleme yardımıyla anlamlı ve güzel bir dizi ortaya
çıkar. Eğer iki uç arasında ölçü farkı varsa, bir uçtan diğer uca doğru biçimler büyükten
küçüğe doğru dizilmelidir.

Koramda hiç değişmeyen koşullar

İki uç arasındaki zıtlık
Uçlar arasında düzenli bir kademelenme ( sıralanma)

Tasarda iki çeşit koram vardır

Eksensel koram
Merkezsel koram

Eksensel koram: Biçimlerin düz ya da eğri bir eksen üzerinde dizilmesi ile
oluşur(cezvelerin büyükten küçüğe dizilmesi).

Merkezsel koram: Birçok şekil koram oluşturacak biçimde birleştiklerinde,
ortada bir merkez oluşuyorsa merkezsel koram olur.(Açılmış bir gül çiçeği)

Egemenlik

Bir kompozisyonda kullanılan öğelerden birinin ya da bir grubun diğer öğelere göre
üstünlük sağlamasıdır. Egemenliğin en çok anlaşılan ve en çok kullanılan şekli ölçü
egemenliğidir. Ayrıca değer, doku, renk vb. öğelerden de egemenlik sağlanabilir. İster ölçü,
ister doku, isterse değer, ya da renk bakımından olsun, her türlü egemenlikte bir zıtlık
bulunur. Böylece bir biçim ya da biçimler grubu diğerine hakim olabilir.

Denge

Denge; formda, renkte, harekette, açık-koyuda kendini gösterir.

Bir düzenlemeye giren cisimlerin renkleri, değerleri, dokuları, yönleri, aralıkları ve
ölçüleri birbirleri ile karşılaştırılınca, bu özellikler birbirleri ile tartılarak bir denge
hissedilmek istenir ve aranır.

Bir çalışma üzerinde dengesizlik hissediliyorsa, dengesizliği meydana getiren
bölümler, renk, ölçü, değer, aralık, yön vb. bakımlardan incelenerek dengenin kurulması
sağlanır. Eğer bir düzenlemede dengesizlik göze batmıyorsa denge sağlanmış demektir.
Genellikle denge iki türlüdür: Simetrik denge, asimetrik denge.

Simetrik denge: Düşey veya eğik bir eksen üzerinde öğelerin aynen tekrar
etmesinden oluşur. Tasarımda fazla ilgi uyandırmaz.

Asimetrik denge: Tasarımda farklı görsel ağırlıktaki öğelerin serbest tarzda
yerleştirilmesiyle oluşturulur. Tasarımda ilgi çekiciliği, hareketliliği ve
dinamizmi artırır.

Birlik

Çeşitli cisimlerin ya da biçimlerin bir araya gelerek dengeli bir bütün oluşmaları ile
birlik doğar. Birbirine zıt olan parçalar ile birlik meydana getirirken bir uyuşma ve düzen
içinde olmalıdır. Bir tasarımda kullanılan öğeler çok farklı olsa bile doku bakımından
benzerlikleri var ise birlik sağlanmıştır. Birliğin oluşması için önce denge gereklidir. İnsan
vücudu birlik için çok güzel bir örnektir. Özellikleri farklı birçok organ bir arada uyum
içinde çalışarak insan vücudunu oluşturur

Yeni Formlar Üretme

Temel geometrik formlardan yola çıkarak farklı yöntemlerle var olandan farklı, kişiye
ait yeni formlar oluşturmak, kişinin yaratıcılık yönünü geliştirmektedir. Bu çalışmalar daha
sonra farklı tasarımlar oluştururken sizin için temel oluşturacaktır.

İki Temel Formdan Yeni Formlar Üretme

Aşağıdaki uygulama faaliyetinde temel geometrik formları kullanarak yeni formlar
oluşturulmuştur. Yeni formlar oluştururken tek bir yöntem kullanmak yerine üç farklı
yöntem kullanılmıştır.

Eksilme: Temel geometrik formdan bir geometrik formun çıkarılmasıdır

Eksiltme-artırma: Temel geometrik formdan bir geometrik formun çıkarılması,
çıkarılan formun veya başka bir geometrik formun eklenmesidir.

Çizgi ile bölme: Temel geometrik formu serbest elle veya cetvel yardımıyla
oluşturmak istediğiniz formu çizmek diğer kısımları çıkarmaktır.
Sponsorlu Bağlantılar

Yasemin Ertosun, 15 Mart 2011

#2

Yasemin ErtosunAltın Üye

UYGULAMA FAALİYETLERİ

Yeni formlar üretme

Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda temel formlardan yeni formlar oluşturmuş
olacaksınız.

Kullanılacak malzemeler

Kurşun kalem

Silgi

Cetvel

Pergel

1- 25 x35 cm ölçüsündeki resim kâğıdınızı yatay tutarak kâğıdınızın ortasına 21cm
x 12 cm ebatlarında bir dikdörtgen tablo çiziniz.

2- Bu dikdörtgeni içine 3 cm’ lik karelere bölünüz. Yukarıdan aşağıya doğru birinci
kareye daire, ikinci kareye kare, üçüncü kareye üçgen, dördüncü kareye
dikdörtgen şeklinde olan geometrik biçimlerinizi yerleştiriniz.

3- Yukarı daki gibi 1.ve 2. sütundaki geometrik formlardan sadece birer
geometrik form çıkarınız.

Formdan başka bir form çıkarırken çok kenardan veya ortadan çıkarmayınız.

4- 3.ve 4. sütundaki geometrik formlara bir eksiltme ve bir artırma yöntemini
uygulayarak yeni formlar oluşturunuz.

Eksiltme ve artırma yaparken kullanacağınız formların da geometrik form
olmasına dikkat ediniz.

5- 5. ve 6. sütundaki geometrik formları çizgi ile bölme yöntemini kullanarak yeni
formlar oluşturunuz.

Formları çizgi ile bölerken serbest çizgilerde kullanabilirsiniz.

Yeni formların boyutunun 2cm’den az 3cm’den fazla olmamasına dikkat ediniz.

İki Boyutlu Formları Tasarı İlkeleri ve Zemin – Biçim İlişkisine
Uygun Düzenleme

Yukarıdaki uygulama faaliyetinde temel geometrik formlardan yola çıkarak eksiltme,
eksiltme-artırma ve çizgi ile bölme yöntemlerini kullanarak yeni formlar oluşturduk.
Aşağıdaki uygulama faaliyetinde, uygulama-1 kısmında oluşturduğumuz yeni formlar seçip
tasarı ilkelerinden tam tekrar, egemenlik ve koram ilkeleriyle kompozisyonlar
hazırlayacağız.

Aşağıdaki uygulama faaliyetinin aşamaları işlem basamakları ile ayrıntılı olarak
verilmiştir.

Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda yeni formları kullanarak tasarı ilkelerine göre
kompozisyonlar oluşturacaksınız;

Kullanılacak malzemeler

Resim kâğıdı( 35x50cm )
Fon kâğıdı (siyah)
Kurşun kalem
Silgi
Cetvel
Pergel
Durafix
Makas
Cetvel

1- Kâğıdınızı aşağıdaki şekildeki gibi yatay tutup verilen ölçülere dikkat ederek
15cm x15cm boyutlarında üç tane kare çiziniz.

2- Uygulama -1’ de yapmış olduğunuz yeni formlardan üç düzenleme için
kullanacağınız formları seçiniz.

3- Siyah fon kartonundan üç tane 15cm x 15cm ölçülerinde kareler kesip resim
kâğıdınızda çizdiğiniz kareler üzerine yapıştırınız.

Yukarıdaki örnekte zemin renginde siyah formların renginde beyaz
kullanılmıştır. İsteğe bağlı olarak zemin rengini beyaz formların rengini ise siyah
kullanabilirsiniz

4.Kompozisyon için seçtiğiniz formlarınızı beyaz fon kartonu üzerine kullanacağınız
sayıda çizerek kesiniz.

Ölçülü zemin üzerinde kaç tane form kullanacağına karar verip, formunuzun
ölçüsünü belirleyiniz.(Formlarınızın ölçüsü 2cm’ den az 3cm’ den büyük olmamalıdır.)

Formlarınızı çizerken çizim aletlerinizi kullanınız.

İsteğe bağlı olarak fon kartonu yerine durafix de kullanabilirsiniz.

5.Kesip hazırladığınız formlarınızı belirtilen tasar ilkelerine göre belirlenen yüzey
üzerine yerleştirip yapıştırınız

Kestiğiniz formları yapıştırmadan önce yüzey üzerinde yerleştirme denemsini
yapınız. Düzgün olması için zemin üzerinde kurşun kalemle fazla bastırmadan
formlarınızın yerini tespit ediniz.

Kaynak: MEGEP